Sebahattin Karaca Yazdı!- Foça’nın çok değerli tarihi eserleri vardır. Bunlar Antik Phokaia’yı koruyan Kale Duvarları - Anfi Tiyatro - Athena Tapınağı – Beş kapılar - Fatih Cami gibi tarihi değerlerdir. Toprak altında olup da gün ışığına çıkarılmayı bekleyen çok sayıda tarihi eser bulunmasının yanı sıra, toprak üstünde olmak üzere de başka tarihi kalıntıları çıplak gözle görmek mümkündür. Onlardan biriside,  Foça’ya 750 yıldan fazla
olmak üzere, suyu taşımış ‘Su Kemerleri’ kalıntılarıdır. 
 

  Su ihtiyacı neden arttı

    Kale içindeki nüfusun çoğalarak antik Phokaia’nın surlarının dışına taşması, yerleşimin ve  genişlemesinin 1275 yılından itibaren olduğu görülmektedir. 1275 yılında Bizans toprakları olan Phokaia’da Bizans kralı VIII. Michael  Palaiologos’dan yıllık bedel karşılığı, şap madeni çıkartmak, işlemek, üretimini ve pazarlamasını yapmak üzere , Cenova’lı amiral ve tüccar olan Benedetto- Manuele Zaccaria kardeşler izin almışlardır. Manuele önce,kendisi ve ailesi için Phokaia’da  yaptırmış oldukları eve (bugünkü ağalar konağı olması ihtimali çok yüksektir)  yerleştikten sonra, önce şehrin  Kale Duvarlarını  korsanlardan korumak için onarttı ve yükseltti. Vakit geçirmeden Şap üretimi ve ticaretine başladı. Şap üretimi ve ticareti sayesinde Foça hızla büyüdü. Ekonomisi canlandı. Öyle ki, 1275 yılında şap madeninde ve üretiminde 50 kişi çalışırken, bu sayı 1307 yılına gelindiğinde 3000 çalışana  ulaşarak  Dünya’nın en kaliteli şapını üretmeyi başardılar. Bu durum nüfus artışını doğrudan tetikledi. 1275-1455 yılları arasında özellikle şap üretimi, işlenmesi ve pazarlanmasından dolayı zenginleşen, Hayat standardı yükselen Foça (Phokaia)  başta Venedik korsanları olmak üzere Akdeniz’de dolaşan tüm korsanların iştahını kabartmıştır. Sıkça denizden korsanların, karadan ise Türk beyliklerinin saldırısına maruz kalmıştır. 1288 yılında  Manuele ‘nin ölümünden sonra şehrin yönetimini ve şap üretim ve pazarlama işini oğul Tedesio devir aldı. Tedesio  Zaccaria; İlerleyen yıllarda, surların dışına taşan şehri korumak için, Ceneviz Duvarlarını yaptırmıştır.
Ancak şehir büyüdükçe nüfus arttıkça suya olan ihtiyaçta artmıştır.
   Su kemerleri
    Ceneviz duvarlarını yaptıran Tedesio Zaccaria, nın Şehrin su ihtiyacını karşılamak üzere  su  kemerlerini de yaptırmış  olması doğrultusunda yaygın kanaat vardır. Ancak ikinci bir görüşte Osmanlıların yaptığı doğrultusundadır. Bu konuda kesin bir kanıt bulunmamaktadır.180 kemerden oluşan toplam uzunluğu 500 mt. den fazla olan su kemerleri 1920 lı yıllara kadar şehrin büyük ölçüde su ihtiyacını karşılamıştır. Şehrin dışından Antik su kemerleri ile merkeze ulaşan su, 3 adet çeşme ile halkın ihtiyacını asırlar boyu karşılanmıştır. Şehirde su kemerlerinin yapıldığı tarihe kadar, oyulmuş taşlarla yapılmış küçük su kanalları ve irili ufaklı çok miktarda kuyu vardı.  Ancak istihdamın artması,  kent ekonomisinin canlanması, nüfusun artmasına ciddi ölçüde sebep olmuştur.  Bunun sonucunda mevcut su kanalları ve kuyuları yetersiz kalmıştır, şehrin dışından su getirme ihtiyacı doğunca kemerler üzerinden su taşıma hattı yapılmıştır.
  Su Kemerleri devşirme taşlarla yapılmıştır. Kemerlerin içinde Sütunlar- Taştan İşlenmiş Su Olukları -  Bina köşe taşları, hatta  İ.Ö.3.yy. ait şehrin lisesinin (Gymnasium) alın taşlarının olduğu görülmektedir.  Bu gün maalesef 180 kemerden oluşan su taşıma duvarının içinde 30  civarında kemer ayakta kalmayı başarmıştır. Geriye kalan kısmı türlü ihtiyaçlardan dolayı sökülmüş, yıkılmış ve başka amaçlarla kullanılmıştır.  Yerinden sökülerek götürülmüştür.   Halı hazırda duran bazı kemerlerin içi ise, taş ve başka dolgu malzemeleri kapatılmıştır.
   

    SU KEMERLERİNİN  FOÇA TURİZMİNE KATKISI

    Yazıdan da anlaşıldığı gibi Foça; yaşadığı tarihsel olaylar ve geride bıraktığı tarihi kalıntılar, çıkan eserlerle tarihi dokusu zengin olan bir ilçedir. Bunların içerisinde Su Kemerleri de önemini korumaktadır. Diğer tarihi değerler gibi Su Kemerlerinin aslına uygun haline getirilmek üzere onarılması için vakti gelmiştir. Çevre düzenlemesinin yapılması, ışıklandırılması hatta devir-daim pompaları ile su akış ve dönüşünün sağlanması, Foça turizmine çok önemli katkı sağlar. Her yıl biraz daha tahrip olan, biraz daha kemer sayısı azalan bu tarihi yapının Foça’ya ve Foça turizmine kazandırılması ve bunun da bir an önce yapılması şarttır.
     
     Foça artık Turizmde sınıf değiştirmeye ihtiyaç duymaktadır. Bu güne kadar ağırlıklı olarak Güneş, Kum, Deniz  ile  sürdürülen turizmin çeşitlendirilmesi gerekmektedir.  Çeşitlilik içinde en uygun olanı Tarih Turizmidir.  Sahip olduğu tarihi değerleri gün ışığına  çıkarmaya  çalışan  Foça, Tarih turizmi ile çevresinde ne tür gelişmeler olursa olsun  turizmini  sürdürülebilir.   Son zamanlarda Termal su arayışlarının olduğunu biliyoruz.  Termal tesis yapan Dünyaca meşhur uluslar arası  kuruluşlar vardır. Onların dikkatini Foça’ya çekmek gerekir. Tarih turizminin yanı sıra Termal tesislerle sağlık Turizmi de hayata geçirebilse mükemmel olur. Bunun için aslına bakılırsa her türlü olanak vardır. Bütün bunların yanı sıra Foça’nın kendisi başlı başına bir çekim merkezidir. 
 Bunu görmek,anlamak,kıymetini çok iyi bilmek, bozana izin vermemek, bozulmasına  göz yummamak gerekir.

Kaynak Josef Dâzsy’nin  “ALAUN” adlı eserinden alıntı yapılmıştır.   

Sebahattin Karaca