Değerli Okurlarım;
Bugün köşemde sizlere Maliye Bakanlığının yapay zekâ ile mükellefi nasıl izlediğini ve firmaların dikkat etmesi gereken önemli konuları sizlerle paylaşacağım.
1) Veri Toplama ve Analizi:
Artık pek çok konuda entegrasyon ile toplanan veri bankasında her geçen gün izlenen konular artıyor ve yeni veri aktarımları yapılıyor.
Veri toplama deyince tabii ki banka işlemleri, tapu işlemleri, SGK, gümrük, e-ticaret siteleri verileri, kamu kurumlarına verilen evraklardan toplanan veriler ve mükellef beyanları, e-defter, e-fatura, e-irsaliye ve defter beyan sisteminden sürekli büyük veri toplanıyor.
Bu veriler analize tabi tutularak, toplanan bütün veriler yapay zekâ tarafından işleniyor. Firma sektörsel incelemeler de baz alınıyor ve denetim çalışmaları ile tespit edilen vergi kaçakçılığı ve yolsuzluk vakalarından öğrenerek yeni veriler üzerinde risk analizleri yapılıyor. Bir sonraki aşama risk analizi yapılıyor.
2) Risk Analizi:
Tüm bu veriler yapay zekâ ile işlenip, her mükellefe veya önemli işleme bir “risk puanı” belirleniyor.
3) Denetim ve Geri Bildirim:
Yüksek risk puanına sahip mükellefler, ilgili denetim birimlerine yönlendirilerek önce bilgi isteme ya da direkt sınırlı ya da tüm işlemlerinde e-denetim yapılıyor. Buradan elde edilen sonuçlar, yapay zekâ modellerinin daha doğru ve etkin çalışması için geri bildirim olarak kullanılıyor.
Gelir İdaresi Başkanlığı'nın Risk Analizi Sistemi (RAS), milyonlarca kaydı gerçek zamanlı analiz ederek şüpheli işlemleri belirliyor. Örneğin; döviz kurlarının değerlemesi, enflasyon muhasebesi kayıtları, özkaynak kalemlerindeki artış-azalışlar, bazı bilanço kalemlerindeki anormallikler, istisnaya tabi işlemler ve evrakları hakkında bilgi isteniyor.
4) Dijital Veriler Uyuşmazlıkları:
Satıcının beyan ettiğiyle alıcının kaydı örtüşmezse sistem alarm veriyor. E-defter kayıtlarıyla beyannameler arasında kontrol yapılıyor; bunlar arasındaki uyuşmazlıklar, farklar sorgulanıyor. Mükelleflerden belge, açıklama ya da düzeltme talep ediliyor.
5) Faaliyetsizlik ya da Kar Marjı Uyumsuzluğu:
Firmanın cirosu ile sektörel kar marjı ve çalışanları uyumsuzluğu, sürekli zarar gösteren ama faaliyetine devam eden firmalar;
Gayrimenkulü, aracı, çalışanı olduğu hâlde hiç gelir elde etmeyen firmalar, bilgi isteme yazısıyla mercek altına alınıyor. Karşıt incelemede eksiklik, belge sahteciliği veya alışların gerçekliği sorgulanıyor.
Ayrıca personel sayısı, firmadaki meslek kodu ve fiilen yaptığı iş, kıdem durumu, personelin imzaladığı tutanaklar, trafik cezaları, denetim birimleri raporlarına ve sektörel ücret tespiti ile verileri karşılaştırıp bilgi isteniyor.
6) Kasa Hesabında Yüksek Nakit İşlemler:
E-defterlerde beyan edilen veriler ile 30.000 TL üstü nakit işlemler şüpheli olarak işaretleniyor. Kasadaki fazla bakiye, ortağın bu parayı şirketinden çekmesi olarak nitelendirilerek; adat hesaplanıp hesaplanmadığı, faiz oranı, fatura düzenlenip düzenlenmediği ve KDV hesaplanıp hesaplanmadığı konusunda izahat isteniyor.
7) Muhteviyatı İtibarıyla Sahte ya da Mükerrer Belge Kullanımı:
Tüm e-Fatura ve e-Arşiv verileri çapraz kontrol ediliyor. Aynı belge numaralarının farklı firmalarda geçmesi, benzer içerikli belgeler tespit ediliyor. Bu firmalar direkt incelemeye sevk ediliyor. Hatta 1 Ekim’den başlamak üzere bilmeden sahte evrak kullanımını ortadan kaldırıyor ve hatta para aklama ve organize suç olarak nitelendirmeye hazırlanıyor.
8) İhracat Yapıp Döviz Girişi Olmayan Firmalar:
İhracat yapıp karşılığında yurda döviz girişi olmayan firmalar izleniyor. Zamanında döviz bozdurmayanlara savcılığa sevk edilerek uyarı, dava ve ceza gelebiliyor.
9) Mali Veri ve Beyanname Uyumsuzlukları:
E-Defter ve E-Beyanname tarih ve içerik uyumsuzlukları... Gerçi bazı programlar bu şekildeki verileri aktarmıyor, hata kodu veriyor. Bu sebeple iyi entegrasyon içerikli program kullanmak riski azaltıyor.
Bir başka konu da beyannamede ayrı olarak gösterilen KKEG tutarı ve kayıtlardaki tutarsızlık, hesapların ayrıştırılmaması;
Beyannamedeki indirim ve istisna tutarı ve teşvik tutarlarının beyan edilmesi ve indirim ve istisnalarla ilgili hesaplamalar ile ilgili muavin, belge detayı isteniyor.
Artık finansman gider kısıtlamasının beyannamede ilgili yerinde gösterilmesi önemli. Zira yapay zekâ bu veriyi kendi hesaplamasıyla karşılaştırıp bir tutarsızlık varsa, mükellefe izahat yazısı gönderilerek detay ve belgeleri isteniyor.
10) Emlak Değeri ile Tapu Gerçek Değeri Uyuşmazlıkları:
2025 yılında yapılan tüm tapu alım-satım işlemlerinde tutarlılık olup olmadığı kontrol ediliyor ve bilgi isteniyor. Emsale aykırı beyan tespitinden dolayı izahat ve düzeltme yaptırılıyor.
11) Şirket Ortağının Banka Hareketleri ve Kredi Kartı Harcamaları:
Herkesi ilgilendiren en önemli konu da şirket ortağının banka hareketleri ve kredi kartı harcamaları arasında uyumsuzluk tespiti.
Şirketinden borç para aldıysa adat hesaplanıp hesaplanmadığı; borç verdiyse kendisinin faiz adı altında para alıp almadığı sorgulanıyor ve bilgi isteniyor.
Şahsi kredi kartından şirkete bir şey alıp almadığı ya da tam tersi, şirket kredi kartından şahsi harcama yapıp yapmadığı da kontrol ediliyor.
Sonuç Olarak:
Aslında amaç; vergi kaçağını önlemek, yerinde tespit ve bu konuda tüm denetimlerin artık kısa zamanda yapılabilmesi ve denetim hatalı işlem sonuçlarının ağır para ve hatta adli cezalarla son bulması.
Bundan sonra maliyenin dijital sürecine ayak uyduran, iyi bir entegrasyon programı; ön muhasebe birimi düzenli ve etkin çalışan, bunları iyi denetleyen ve dijital çalışmaları takip eden bir mali müşavirle çalışan firmalar bu süreci daha kolay ve zararsız atlatacak.
Vergi sisteminde artık yalnızca bu yapı içinde mali müşavirlerin ya da bağımsız denetçilerin rolü de yeniden şekilleniyor. Yalnızca veriye dayalı işlem yapan, uyarı sistemleri kuran, sapmaları önceden öngören ve dijital olarak da yönlendiren, iyi sistem kurucu ve yönetici uzman mali müşavir olması önem taşımaktadır.
Önümüzdeki yeni dijital mali düzene geçmeden önce tüm mükelleflerce bir mali af beklentisi var.
Umarım gerçek olur ve yeni sisteme geçiş daha kolay olur.
Herkese güzelliklerle dolu geçecek bir hafta sonu diliyorum. Bir başka köşe yazımda görüşmek dileğiyle…