Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı ve Orta Vadeli Program’da; Otomatik Katılım Sistemi (OKS)’nin işverenlerin de katkısı ile ikinci basamak emeklilik sistemine dönüşeceği, tamamlayıcı emeklilik sisteminin (TES) 2026 yılının 2. çeyreğinde kurulması planlanıyor.

Son yıllardaki enflasyonist ortam sebebiyle emekliler de tüm sabit gelirliler gibi önemli refah kaybı yaşadı ve satın alma gücü zayıfladı. Emekli aylıkları son 10 yılda asgari ücretin altına düştüğü gibi, ortalama bir konut kirasını dahi karşılayamaz hale geldi. Bu sistem, özellikle aylık bağlama oranlarındaki düşüş sebebiyle emeklilikte beklenen gelir kaybını bir nebze olsun telafi ederek, çalışma sürecindeki yaşam standartlarının korunmasını sağlayacak ek emeklilik gelirinin oluşmasını sağlamak amacını taşıyor.

Aynı zamanda yurt içi tasarrufları artırmak ve emeklilik sistemlerinde kalış süresini de uzatmak hedefleniyor. Türkiye’de özellikle doğurganlık hızının düşmesi, yaşlı nüfusun ve emekli sayısının artması, sosyal güvenliğin finansal sürdürülebilirliğinin güçleşmesi, artan bütçe transferleri ve aktif/pasif oranının giderek bozulması da bu ihtiyacı artırıyor.

TASARRUFLAR GELİRLE DOĞRU ORANTILI ARTIYOR

Gelir seviyesi yükseldikçe insanlarımızın tasarruf eğilimi ve imkânı artıyor. Düşük gelirli gruplar ise büyük ölçüde zorunlu ihtiyaçlarını gidermek istediği için tasarruf olanağı bulamıyor. 2024 gelir dağılımı istatistiklerine göre, en yüksek gelire sahip %20’lik kesim GSYH’nin %49’una sahipken, en düşük %20’lik kesimin ise yalnızca %6’sını aldığı görülüyor. Bu haliyle de Türkiye’de tasarruflar, gelişmekte olan ülkelerin altında seyrediyor.

KİMLER TES’E DAHİL OLACAK?

Uygulamanın kapsamı yasayla belirlenecek. Bu sebeple kimlerin dâhil veya hariç olacağı henüz netleşmiş değil. Ancak yaş sınırı olmaksızın aktif çalışmakta olan kamu ve özel sektör çalışanları ile banka, oda ve borsaların çalışanlarının sisteme dâhil edileceğini söyleyebiliriz. Bağ-Kur’lular ve herhangi bir işte çalışmayanlar ise bu kapsamda olmayacaklar.

EMEKLİLER TES’E TABİ OLACAK MI?

Bu soruya “çalışan herkes TES’e tabi olacak” diye kısaca yanıt verebiliriz. Buna göre, SSK, Bağ-Kur veya Emekli Sandığı statülerinden emekli aylığı almakta olan ve Bağ-Kur kapsamı dışındaki herhangi bir işte sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlardan da TES kesintisi yapılacak. Emekli aylığı alırken kamuda çalışmaya başlayan ve bu sebeple emekli aylığı kesilenler de sisteme tabi olacaklar.

Bu kişiler de TES’te en az 10 yıl kalıp, kadın için 58, erkek içinse 60 yaş şartını sağladıklarında ikinci bir aylık alabilecekler.

KİM NE KADAR PRİM ÖDEYECEK?

Bu sistemde Otomatik Katılım Sisteminden farklı olarak üç kesimin katkı payı söz konusu olacak. OKS’de işveren desteği bulunmuyor. Yeni sistemde işverenden de katkı payı alınacak. Ancak henüz bu payların ne kadar olacağı bilinmiyor. Kesintiler brüt ücret üzerinden yapılacak. Beklenti, işçi kesiminden %3, işverenlerden ise başlangıçta 1 ila 2 puan arasında kesinti yapılması yönünde. Devlet katkısı da tıpkı OKS’de olduğu gibi %30 düzeyinde olabilir. Bireysel emeklilik sisteminde devlet katkısının yıllık üst sınırı 93.619,80 TL. TES’te böyle bir üst sınır olacak mı, yine yasal düzenleme ile göreceğiz.

BES (OKS) KALKIYOR MU?

Hayır, BES’in aynen kalması planlanıyor. Burada biriken tüm katkı payları ve sağlanan devlet desteği korunacak. Hiçbir hak kaybı olmayacak. OKS’de kayıtlı olan çalışanlar TES’e de aktarılacak. BES’teki gönüllü uygulama aynen devam edecek. Yani dileyen istediği zaman sistemden ayrılabilecek.

TES’TEN CAYMA HAKKI VAR MI?

OKS, 2017 yılından bu yana uygulanıyor ve gönüllü; ancak TES zorunlu olacak. Yani OKS’de istenildiği zaman sistemden çıkış mümkünken, TES’te öngörülen süre boyunca sistemden çıkış yapılamayacak.

İKİNCİ EMEKLİ GELİRİ NE ZAMAN ALINABİLECEK?

TES’ten ayrılabilmek için en az 10 yıl sistemde kalınması ve kadınların 58, erkeklerin 60 yaşını doldurmaları gerekiyor. Devlet katkısını da içeren ikinci emeklilik geliri ancak bu koşullarda alınabilecek.

SİSTEMDEN ÇIKMAK MÜMKÜN MÜ?

TES’te emekli olana kadar kalınması esas olmakla birlikte, biriken fonlar evlilik, ilk konut alımı, uzun süreli işsizlik, gelir kaybı veya ağır hastalık gibi hallerde bir defaya mahsus alınabilecek. Bu durumlarda birikimin ne kadarının alınabileceği de yasal düzenleme ile belli olacak. Bu alım tutarının mevcut birikimin %10–20’si aralığında olabileceği öngörülüyor. Bu alımlarda devlet katkısının da alınıp alınamayacağı da yine mevzuatla belirlenecek. Burada tıpkı BES’te olduğu gibi, sistemde kalınan süreyle orantılı şekilde devlet katkısının ödenmesinin gündeme gelebileceğini tahmin ediyoruz. Sistemden tam olarak çıkmak ise sadece emeklilik, ölüm ve maluliyet hallerinde mümkün olabilecek.

NE KADAR İLAVE AYLIK ALINABİLECEK?

Sistemde en az 10 yıl süreyle kalınması ve kadın çalışanın 58, erkeğin ise 60 yaşını doldurması şartıyla SGK’den ayrı olarak ikinci bir emekli aylığı alınacak. Ayrıca birikimlerin toplu ödeme ile alınması da mümkün olacak. Aylık olarak tercih edilmesi durumunda ise, katkı payı tutarına göre değişmekle birlikte güncel rakamlarla 3.000–5.000 TL arasında ilave gelir elde edilebilecektir.

BİRİKİMLER NASIL DEĞERLENDİRİLECEK?

Katılımcıların sistemde biriken katkı tutarları, yatırım, emeklilik, altın, hisse senedi, gayrimenkul yatırımları gibi fonlarda değerlendirilecek ve katılımcılar bu fon türleri arasında seçim yapabilecekler. Fonlar, Hazine ve Maliye Bakanlığı koordinasyonunda, SEDDK, SPK, EGM gözetim ve denetiminde yönetilecek. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, SEDDK ve Sosyal Güvenlik Kurumu sorumlu ve iş birliği yapılacak kurumlar arasında olacak.

İŞVEREN MALİYETİ ARTIYOR

TBMM’ye sunulan torba yasada, imalat sanayi hariç sigorta primi Hazine teşvikinin 2 puana indirilmesi ve sigorta primlerinin de bir puan yükseltilmesine yönelik düzenlemeler yer alıyor. TES’te de katkı payı zorunlu olacağından, işverenlerin personel maliyetlerinde önemli bir artış olacağı görülüyor. 2026 yılı bütçe çalışmalarının bu öngörüyle yapılmasında fayda bulunuyor.

BES’TE DEVLET KATKISI DEĞİŞİYOR

Güncel uygulamada katılımcıların bireysel emeklilik sistemine her ay ödedikleri katkı paylarının %30’u devlet katkısı olarak birikimlerine ekleniyor. Yasa teklifi ile bu tutarı %50’ye kadar artırma ya da sıfıra kadar indirme için Cumhurbaşkanına yetki verilmekte. Böylelikle BES’te devlet katkısı %45’e kadar çıkarılabilecek yahut sıfıra kadar indirilebilecektir.