Sığır, koyun ve keçilerde deriyi irkilten, deri yangısına yol açan etken ve etmenler kaşıntıya yol açarlar. Dermatitis olarak adlandırılan bu duruma sebep olan çok sayıda etken vardır. Bitler, pireler, uyuz etkenleri. Ayrıca; allerjiye yol açan etkenleri, yukarıda sayılan paraziter etkenler dışında viral, bakteriyel ve fungal (mantarlarla ilgili) etkenleri kaşıntının etiyolojik faktörleri (sebepleri) arasında sayabiliriz.

Kaşıntı (pruritus) yalnız olmaz. Tüy dökülmesi, deride kalınlaşma, yara kabukları, derinin renk değiştirmesi, derideki sızıntılar (eksudasyon) gibi belirtiler de kaşıntıya eşlik ederler.

Kaşıntı şiddetine göre ısırma, kazıma derecesinde de olabilir. Çevredeki objelere örneğin duvarlara sürtünme şeklinde de gözlenebilir.

Bit, pire gibi etkenlerin üretiminin azalmasına yani verim düşüklüğüne yol açtığı, başka enfeksiyonlara zemin hazırladığı ve kansızlığa sebep olduğu da bilinmektedir.

Bitler Mallophaga (çiğneyici, ısırıcı) ve Anoplura (kan emici) olarak iki ayrı bölümde incelenirler. Anoplura (kan emici) gruptan bitlerin başlıcası Linognathus vituli, çiğneyici (Mallophaga) bitlerin başlıcası ise Damalinia’dır.

Damalinia (Bovicola) D. bovis, D. ovis, D. caprae gibi ailelerden oluşur ve sığırlara, koyunlara, keçilere zarar verirler.

Adı geçenler sadece örnektir. Çok çeşitli aileler çiftlik hayvanlarına zarar vermek için hazırdırlar.

Pirelere sifon benzeri ağız yapıları nedeniyle bilim insanları “Siphonaptera” ismini koymuşlar. Birçok pire ailesi var. En ünlü aile Pulex irritans.

Pireler bitlerden farklı olarak zıplayabilme yeteneğine sahiptirler. Arka ayaklarında elastik yapıda proteinden yapılmış (resilin) zarımsı bir oluşum vardır. Bu yapı sayesinde sıçrayabilir, zıplayabilir ve hızla yayılabilirler.

Kaşıntı, tüy dökülmesi, deride sertleşme, tüylerde karışıklık gibi belirtilerle sürüleri rahatsız ederek karşımıza çıkarlar. Ayrıca sekunder (ikincil) etkenlerin bulaşmasına da yardımcı olurlar.

Pirelerin kedi ve köpeklerden de çiftlik hayvanlarına bulaştığı bilinir. Ctenocephalides felis yani kedi piresi ve C. canis (köpek piresi) keçilerde önemli istilalara yol açar. Keçiler bu parazite çok hassastırlar.

Bitler ve pirelerden başka uyuz etkenleri de kaşıntıya yol açarlar. Uyuz etkenleri çeşitlidir ama bazıları kaşıntı ile kendini belli ederler. Sarcoptes ve koyunlarda Psoroptes uyuzu belirgin biçimde kaşıntı ile kendini gösterir.

Bit, pire ve uyuz etkenlerinin istilası ile ilgili çeşitli tedavi önerileri vardır. Uyuz ile ilgili olarak Macrocyclic Lactone (ML) grubu ilaçlar yani ivermectin, doramectin, moxidectin ve eprinomectin etken maddeli ilaçlar kullanılır. Veteriner hekimin tavsiyesine göre banyo tarzında ilaçlar da kullanılabilir.

Bit ve pireler çeşitli ailelerden olsalar bile tedavi şemaları fazlaca değişmez. Eğer tam olarak etkenin adını koymak istiyorsak, tabii ki, mikroskop ile muayene etmek gerekir.

Bit (Phthiraptera) ve pire (Siphonaptera) tedavisinde cypermethrin (sipermetrin), permethrin, deltamethrin, alphacypermethrin (alfasipermetrin) ve Flumethrin etken maddeli ilaçlar kullanılmaktadır. Dökme, sprey (püskürtme) veya banyo tarzı uygulamalar yapılabilir.

Tedaviye başlandığında barınak ve çevre ilaçlaması yapmak, hayvanların özellikle sırt bölgesindeki tüyleri kırkmak, 15 gün sonra ilaçlamayı tekrarlamak, rotasyonlu ilaç kullanmak tavsiyeler arasındadır. İlaçlama yapılırken veteriner hekimin önerisine uymak ve prospektüs okumak gerekir.

Kapalı, kalabalık ağıl ve ahırlardan uzak durmak, ilk görülen hasta hayvanı derhal diğerlerinden ayırmak koruma ve tedavi için büyük önem taşır.

Bit, pire ve uyuz dışındaki kaşıntı sebeplerine de göz atalım;

Yemlerdeki küf-mantar toksinlerinin de kaşıntı yapabileceği akılda bulundurulmalıdır. Özellikle posaların küflenmiş olması durumunda kesinlikle hayvanlara yedirilmemesi lazımdır. Dikkat edilmesi gereken önemli bir konudur.

İzmineral eksikliklerinin kaşıntı ile ilgili olabileceği bilinmektedir. Yemlere Çinko (Zn) ve Bakır (Cu) gibi izminerallerin katılması kaşıntıyı ve kaşıntı yapan etkenlerin istilasına yatkınlığı önleyecektir.

Son olarak Scrapie hastalığından da söz edelim.

Scrapie hastalığına Fransızca’da “titreme” İngilizce de “kazıma” hastalığı diyorlar. Aktarılabilir hastalıklar listesinde olan Scrapie hastalığında diğer belirtilerin yanısıra koyunlar tüylerini yolarlar ve ayaklarını ısırırlar. Bu bilgiyi de “kaşıntı” konusunu ele alırken aklımızın bir köşesinde bulunduralım.